1768-1774
seneleri arasında vuku bulan Osmanlı-Rus harbi sırasında 1770’de Osmanlı
donanmasının yakıldığı hâdise.
1768’de
başlayan Osmanlı-Rus savaşında, Rusların Baltık donanması İngiltere’ye uğrayıp,
İngiliz amirali Elphinston ile bir mikdâr kuvvet alarak Akdeniz’e gelmiş ve Ege
denizindeki harekâta girişmiş idi. Kapdân-ı derya Hüsâmeddîn Paşa
kumandasındaki Osmanlı donanması, Çeşme’den Çanakkale’ye dönerken koyun adaları
civarında kalyonlardan birinin direği kırıldı. Direğin tamiri için bütün
donanma Toprak adası önünde durdu (4 Temmuz 1770). Ertesi gün sabahın erken
saatlerinde 18 parçadan meydana gelen Rus donanması, Koyun adaları önünde
görüldü. Çeşme’nin kuzeyindeki kayalık burun ile Toprak adası civarında
demirleyen Osmanlı donanmasının sağ Kanadına 3 fırka hücum etti. Amiral
Spiridov ve Orlof’un bindikleri kalyon ile Cezâyirli Hasan Bey’in kalyonu
arasında şiddetli çarpışma oldu. Ağır yara alan Rus gemisi, kendini idare edemiyerek
Osmanlı kalyonunun üzerine düştü. İki taraf askerleri arasında şiddetli bir
vuruşma başladı. Ruslar, Osmanlı gemisini ateşe verdiler. Fakat kendi gemileri
de ateş alıp, biraz sonra iki gemi birbirinden ayrılmış, Rus kalyonu havaya
uçmuş ve Türk gemisi de alevler içinde Osmanlı gemilerine doğru, gitmeğe
başlamıştı. Bunun üzerine Osmanlı donanması Çeşme limanı önune çekildiği gibi
Elfinstan filoları da açılmaya mecbur kaldı. Cafer Bey filosunun Çeşme limanına
girdiğini gören bütün Osmanlı gemileri onu tâkib ederek, limana girip
birbirlerine yakın demir attılar. Hüsâmeadîn Paşa bazı tedbirlerle emniyet
altına aldığı donanmaya, düşmanın artık taarruz edemiyeceğini zannediyordu.
Cezâyirli Hasan Bey, donanmanın tehlikede olduğunu Kapdân-ı deryaya söylemiş, fakat
ikna edememişti.
Öte
yandan Rus donanması komutanı Orlof, İngilizlerin vakit kaybetmeden Osmanlı
donanmasına hucüm edilmesi teklifini kabul etti. 6 Temmuz 1770 gecesi Rus
donanması Çeşme limanı önüne gelerek, Osmanlı gemilerini topa tuttu, İngiliz
amiral Elphinston’un emriyle ateş gemileri limana girdi. Atılan kundaklarla
Osmanlı gemileri tutuştu. Bu suretle başlayan yangın, gemilerin birbirinin
üstüne düşmesinden dolayı, sür’atle ilerlediğinden, bir kaç saat içinde hemen
bütün donanma mahvoldu. 7 Temmuz sabahı ateşten kurtulan bir kalyon ile bir kaç
küçük gemi, limandan çıkarken, Rusların eline geçti. Kapdân-ı deryanın gemisi
Sakız adasına iltica ederek kurtuldu.
Çeşme
vak’asını müteâkib, Hüsâmeddîn Paşa Kapdân-ı deryalıktan azledildi (Bkz.
Cezâyirli Hasan Paşa).
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Kâmûs-ül-a’lam; cild-3 sh. 1875
2) Netâyic-ül vukuât cild-3-4 sh. 62
3) Îzâhlı Osmanlı Târihi Kronolojisi; cild-4,
sh. 48
4) Gülşen-i Meârif; cild-2. sh. 1590
5) Mir’üt tevârih; Cild- 2, kısım-6, sh. 29
6) Osmanlı Târihi (Uzuncarşılı) cild-4,
kısım-1, sh. 400
7) Osmanlı Devleti Târihi (Hammer) cild-16,
sh. 174
8) Büyük Türkiye Târihi, cild-6, sh. 358
9) Rehber Ansiklopedisi; cild-3, sh. 324
10) Deniz Harp
Târihi; cild-2, sh. 233