1352 sene sinden, 1608 senesine kadar Adana bölgesinde hüküm süren Türk beyliği. Oğuzların Yüregir boyuna mensub olan Ramazan Bey’in kurduğu bu beylik; 1383 yılına kadar Elbistan’ı, oranın Dulkadiroğullarına geçmesi ile de, Adana’yı merkez yapmıştır.
Ramazanoğullarının mensub oldukları Üçoklu Türkmenleri, Moğol istilâsı sebebiyle, on üçüncü asırda Anadolu’ya gelen Türkmenler arasında bulunuyorlardı. Bunlar, devamlı şekilde Moğollarla mücâdele ettiklerinden, kesin bir iskân sahası bulamadılar. Suriye’ye indiklerinde, Memlûklü sultânı Baybars, bunları Antakya’dan Gazze’ye kadar uzanan bölgeye yerleştirdi ve beylerine dirlikler verdi. Türkmenler, Memlûklü Devleti’nin en mühim yardımcı askerî kuvvetini teşkil ettiler. Bu sayede Sultan Baybars, Haçlılar ve Moğollar ile giriştiği savaşlarda parlak zaferler kazandı. Ayrıca, Kilikya’daki Ermeni topluluğuna da ağır darbeler indirdi. Anadolu’da Moğol nüfuzunun yayılmaya başlamasından ve bilhassa Ebû Sa’îd Bahadır Hân’ın ölümünden sonra Üçok Türkmenleri, Kilikya üzerine akınları yoğunlaştırıp, ele geçen topraklarda yerleşmeye başladılar. Bu sırada beyliğin başında, Ramazan Bey bulunuyordu. 1344 senesinden itibaren batıya doğru gelişen fetih hareketi ile Silifke’ye kadar uzanan beylik; 1360 yılında Memlûklülerin de yardımı ile Adana ve Tarsus’u da ele geçirdi.
Ramazan Bey’in ölümünden sonra yerine geçen oğlu İbrahim Bey, bağımsızlığını îlân etmek için Karamanoğlu Alâaddîn Bey’le ittifak kurarak, Memlûklü sultânına baş kaldırdı. Bu durum üzerine Memlûklülerin Haleb valisi Yılboğa, Türkmenler üzerine yürüdü ve Misis kalesini ele geçirdi. Bu sırada Adana’da bulunan Ramazanoğlu İbrahim Bey, Bayat Türkmenlerine sığınmak istedi ise de, Sis valisi tarafından yakalanarak maiyeti ile Yılboğa’ya teslim edildi. Yılboğa, başta İbrahim Bey olmak üzere kardeşi Kara Mehmed’i, annesini ve diğer esirleri derhâl öldürdü. Emirlerinin öldürülmesinden büyük üzüntü duyan Yüregirliler, Misis’e dönerken Yılboğa’ya, Saruca-Şam geçidinde büyük bir baskın düzenlediler. Bu baskında Yılboğa’nın gözünden yaralanarak kaybolması, Memlûk ordusu arasında büyük panik çıkmasına sebeb oldu. Memlûklü ordusu, ağır kayıplar vererek geri çekildi.
İbrahim Bey’in öldürülmesi üzerine, yerine kardeşi Ahmed Bey geçti. Ahmed Bey, tahta çıktığı sene (1385), Dulkadiroğlu Halil Bey ile birleşerek Maraş’ı ele geçirdi. Ancak emîr Yılboğa bölgeye gelerek duruma hâkim oldu. Bundan sonra Ahmed Bey, yerini sağlamlaştırmak için Memlûklülerle iyi geçinmeye gayret etti. Memlûklü sultânı Berkuk’un ölümü ile ülkede ortaya çıkan karışıklıklardan faydalanarak, durumunu kuvvetlendirdi. Bu sırada Haleb’i kuşatan meşhûr Arab kumandanı Nuayr’a karşı Memlûklülerin yardımına koşan Ahmed Bey, Sultan Ferec’in iltifatına mazhar oldu ve kızını Sultan Ferec ile evlendirerek Memlûklülerle akrabalık kurdu. Ayrıca 1410 senesinde Mısır’ı ziyaret etti. Böylece daha rahat hareket etme imkânlarına kavuşan Ahmed Bey, Mısır dönüşünde topraklarına sefer düzenleyen Karamanoğlu’nun üzerine giderek yedi aylık bir kuşatmadan sonra, Tarsus’u ele geçirdi (1415). Şehrin idaresini oğlu İbrahim Bey’e bırakarak, Adana’ya döndü.
Ahmed Bey’in 1417 senesinde ölümü üzerine, yerine oğlu İbrahim Bey geçti. Kaynakların cesur, heybetli, dirayetli bir emîr olarak vasıflandırdıkları Ahmed Bey; âlimlere hürmetli, fakirleri koruyan, iyiliksever bir beydir. Ahmed Bey’in ölümünden sonra, Üçokların siyâsî ehemmiyeti gittikçe azaldı.
Bilhassa oğulları ile sülâlenin ileri gelenleri arasında saltanat mücâdelesi baş gösterdi. Bu mücâdeleden muvaffakiyetle çıkan oğlu İbrahim Bey, Mısır Memlûklü sultânına elçi göndererek bağlılığını bildirdi. Ramazanoğullarının taht mücâdelesinden faydalanan Karamanoğulları, Tarsus’u geri aldı. Bu yüzden Memlûklü sultânı Müeyyed Şeyh 1417 senesinde Suriye üzerine sefere çıktı. Memlûklü ordusu Amik ovasına geldiğinde, Ramazanoğlu İbrahim Bey, kuvvetleriyle Sultâna katıldı. Sultan, El-bistan üzerine yürürken, komutanla rından Kaçkar’ı, Tarsus’un zaptı ile vazifelendirdi. Karamanoğulları adına Tarsus valisi olan Mukbil, müdâfaaya kalkıştıysa da muvaffak olamadı ve emân dileyerek şehri tesim etti. Sultan, Doğu Anadolu’da bâzı kaleleri aldıktan sonra geri döndü.
Ertesi sene İbrahim Beğin, Karamanoğulları ile ittifak yapıp Memlûklü sultânına karşı cephe alması, Memlûklü-Ramazanoğlu ilişkilerinin bozulmasına sebeb oldu. Bunun üzerine Sultan; İbrahim Bey’i azl ederek, yerine kardeşi İzzeddîn Hamza Bey’i tâyin etti. Böylece Çukurova bölgesinde tekrar karışıklıklar başladı. İbrahim Bey, Karamanoğullarından gördüğü yardım ile Adana bölgesine hâkim bulunuyor ve kardeşi Hamza’nın beyliğini reddediyordu. Karamanoğullarının İbrahim Bey’i desteklemek suretiyle, devleti aleyhine faaliyetlerde bulunmasına son derece sinirlenen Memlûklü sultânı, oğlu Seyyid İbrahim kumandasında bir orduyu Karaman ülkesi üzerine gönderdi. İbrahim Bey, yanında Karamanlı Mehmed Bey’in oğlu Mustafa Bey de olduğu hâlde, Adana civarında Memlûklü kuvvetleriyle karşılaştı ve bozguna uğradı. Kaynatası olan Karamanoğlu Mehmed Bey’in yanına sığınan İbrahim Bey, aynı senenin sonbaharında Karamanoğullarının Kayseri üzerine yaptığı sefere katıldı. Kayseri hâkimi Dulkadiroğlu Nâsirüddîn Mehmed Bey, müttefik kuvvetleri bozguna uğrattı. Karamanoğlu Mehmed Bey, muharebede esir düştüğü gibi, oğlu Mustafa Bey de öldürüldü. Ramazanoğlu İbrahim Bey ise kaçmaya muvaffak olduysa da sonra yakalanarak, 1427 senesinde Kâhire’de öldürüldü.
Memlûklülerin desteğini sağlayan ve ağabeyi İbrahim Bey’e karşı girişilen harekâta katılan Ramazanoğlu Hamza Bey hakkında, kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Hamza Bey’in beyliğinin ne kadar sürdüğü ve nerede öldüğü de belli değildir. Ancak onun da ağabeyinin ölümünden sonra çok geçmeden düşmanlarıyla yaptığı bir mücâdelede öldürülmüş olduğu tahmin olunmaktadır.
1427 senesinde beyliğin başına Mehmed Bey getirildi. Mehmed Bey; sık sık Kâhire’ye gidip, Memlûklü sultânına bağlılığını göstermiş ve beyliğini elinde tutmaya çalışmıştır. Ayrıca amcası Ali Bey ile de emirlik için mücâdele hâlinde olduğundan bölge, kendisi ile amcası Ali Bey arasında ikiye bölünmüş durumda idi. Zamanı karışıklık içerisinde ve Memlûklülere tam tâbiyetle geçen Mehmed Bey’in hangi târihte ve nasıl öldüğü bilinmemektedir.
Mehmet Bey’in yerine Eylûk Bey geçmiştir. Adana ve Misis bölgesine hâkim olan Emîr Eylûk, Varsak beylerinden Karaoğlu Mûsâ ile mücâdele hâlinde idi. Ramazanoğlu Eylûk Bey, Haleb valisinden gelen yardımcı kuvvetler ile Varsak beyinin üzerine yürüdü. Çok çetin geçen muharebe sonunda Varsak beyi Mûsâ ile Ramazanoğlu Eylûk Bey öldürüldü. Emîr Eylûk’un ölümü ile kuvvetleri büyük bir bozguna uğradı ve bütün ağırlıkları Varsakların eline geçti (1440). Varsaklar karşısında uğradıkları bozgundan sonra Ramazanoğulları uzun müddet siyâsî olaylara karışmadılar. Bu sırada Eylûk Bey’in yerine, sembolik olarak beyliğin başında bulunan Dündar Bey geçti.
Dulkadiroğulları ile Memlûklüler arasında çıkan muharebede, Osmanlılarca desteklenen Dulkadiroğulları, Memlûklüleri bozguna uğrattı. Savaş sonrası Dulkadiroğlu Şehsuvar Bey, Ramazanoğullarının başına Ömer Bey’i tâyin ederek durumu Fâtih Sultan Mehmed Hân’a bildirdi. Ömer Bey, çok geçmeden Memlûklülere yanaşarak Dulkadiroğullarına karşı cephe aldı. 1469 senesinde Memlûklülerin Malatya valisi Korkmaz es-Sagîr ile ortak hareket eden Ömer Bey, Şehsuvar Bey’in üzerine sefer düzenleyerek onu mağlûb etti. Aynı sene Sis üzerine yürüyen Ramazanoğlu, Dulkadirlere geçmiş olan şehri kolayca ele geçirdi. Ömer Bey’in Memlûklülere olan bağlılığı, Osmanlı-Memlûklü harbi sırasında da devam etti. 1485 senesinde Osmanlı kuvvetleri Adana’yı zabt ettiği zaman, Ramazanoğlu Ömer Bey, özeroğlu Melik Bey ve Gündüzoğlu Mehmed Bey karşı çıktılar. Osmanlı kuvvetleri, yapılan savaşta bu beyleri yenerek, Gündüzoğlunu öldürüp Ramazanoğlunu esir alarak Bâyezîd Hân’a gönderdiler. Ömer Bey’in âkibeti hakkında hiç bir bilgi bulunmamaktadır.
Ömer Bey’den sonra beyliğin başına, 1480 senesinde Halep’de öldürülen Dâvûd Bey’in oğlu Gıyâseddîn Halil Bey geçti ve otuz sene gibi uzun bir zaman hüküm sürdü. Hattâ, Osmanlıların Çukurova bölgesinde hâkimiyetlerini kabul ettikten sonra, bu devletle iyi geçinmeyi, beyliğinin geleceği bakımından daha faydalı gördü. Osmanlılar ile olan bu dostluğu, Ramazanoğulları Beyliği’nin Memlûklü Devleti ile bağlantılarını iyice zayıflattı. Uzun süren saltanatı sırasında, bölgede barışın sağlanması için büyük dikkat sarfeden Halil Bey; âlimlere hürmet eden, cömert, fakîr-fukarâyı koruyup gözeten bir bey idi. Tebeası tarafından çok sevildiği için, hizmetleri sebebiyle kendisine, dîne yardım eden mânâsına gelen Gıyâseddîn lakabı verildi. Ramazanlı ülkesi en çok bu bey zamanında îmâr görmüş, camiler, medreseler, saraylar, hanlar ve çeşmeler ile ülkenin dört bir yanı tezyin edilmişti. Halil Bey, mezar kitabesinden anlaşıldığına göre 1511 senesinde vefat etmiştir.
Halil Bey’in vefatından sonra, yerine kardeşi Mahmûd Bey geçti. Mahmûd Bey de, Osmanlı Devleti’ne yaklaşmak ve Memlûklülerle olan yakınlığını azaltmak suretiyle ağabeyi Halil Bey’in siyâsetini devam ettirdi. Ancak Memlûklüler, Mahmûd Bey’i beylikten azlederek, yerine kardeşinin oğlu Selim Bey’i tâyin ettiler. Bu durum üzerine Mahmûd Bey, İstanbul’a gelerek Yavuz Sultan Selim Hân’a tâbüyetini arzetti. Mahmûd Bey’e büyük îtibâr gösteren Osmanlı sultânı Yavuz Sultan Selim Hân, iki yüz bin akçelik bir dirlik verdi. Ayrıca seferde kendisine refakat etmek imtiyazını da bahşetti. Böylece Mahmûd Bey, sultandan başka kimseye tâbi olmayacaktı.
1516 senesinde Osmanlı ordusu, Mısır seferine çıktığı zaman, Mahmûd Bey de pâdişâhın yanında bulunuyordu. Ordu Haleb’e geldiği zaman, Mahmûd Bey’e bağlı Ramazanlı kuvvetleri Osmanlı sultânının ordusuna katıldılar. Ridâniye savaşı sırasında Memlûklü sultânı Tomanbay ve üç yüz seçme silâhşorun, pâdişâhı öldürmek için otağ-ı hümâyûna baskında bulundukları sırada, Sadrâzam Sinan Paşa’nın yanı sıra, Ramazanoğlu Mahmûd Bey de öldürüldü. Mahmûd Bey’in na’şını Haleb’e gönderen Yavuz Sultan Selim Hân, Ramazanoğulları Beyliği’nin başına Halil Bey’in oğlu Kubad Bey’i tâyin etti.
Beyliğin başına Kubad Bey’in getirilmesi üzerine, çok geçmeden bölgede meydana gelen karışıklık üzerine Ramazan ilinin tamâmı, 1519 senesinde Halil Bey’in diğer oğlu Pîrî Bey’e verildi. Osmanlı pâdişâhı Kanunî Sultan Süleyman Hân, Pîrî Bey’in bölgede rahat hareket edebilmesi için, başta Kubad Bey olmak üzere kardeşlerini Rumelide görevlendirdi. 1526 senesinde Osmanlı ordusu, Mohaç’ta düşman karşısında bulunduğu bir sırada Bozok bölgesinde Söklenboy beyi Mûsâ ile Dulkadirli Zûnnun’un birlikte çıkardıkları isyanın bastırılmasında, Pîrî Bey’in büyük gayreti görüldü. Yine aynı sene içinde Adana’da Donuzoğlan adında birisi, etraf ma topladığı bir kaç yüz kişi ile etrafı yağmalamaya ve yakıp yıkmaya başlamıştı. Bu durum üzerine Ramazanoğlu Pîrî Bey; âsîleri, Konur suyu denilen yerde bozguna uğratarak, Donuzoğlan’ı öldürdü. Pîrî Bey daha sonra Tarsus’ta Yekçe Bey’in çıkardığı isyanı bastırdı. Onu yakalayarak İstanbul’a gönderdi. 1527’de Kara İsalu Türkmenlerinden olup, Safevîlerin propagandacılığını yapan Mustafaoğlu Veli Halîfe, Adana’da üçüncü ayaklanmayı çıkardı. Kara İsalu pazarını yağmaladıktan sonra Kusunlu’ya saldıran Veli Halîfe, daha sonra Tarsus üzerine yürüyerek Sancak Beyi Kara Hasen’i bozguna uğratmış ve onu şehre kapanmaya mecbur etmişti. Veli Halîfe, Ramazanoğlu Pîrî Bey’in üzerine geldiğini duyunca, Tarsus muhâsarasmi kaldırıp, dağlara çekilmek istedi ise de, Pîrî Bey yetişerek âsîlerin büyük bölümünü öldürdü.
Pîrî Bey’in bütün bu başarılarına rağmen Osmanlıların kuvvetli merkeziyetçi idareleri karşısında durumu çok nâzikti. Çok geçmeden Candaroğullarına ve Dulkadiroğullarınamensûb beyler gibi o da atayurdunu bırakıp bir devlet me’mûru sıfatı ile muhtelif yerlerde vazife yapmaya başladı. Pîrî Bey, Paşa ünvanı ile Karaman, Haleb ve Şam’da beylerbeylik yaptı. Pîrî Paşa’dan sonra Adana’ya gönderilen devlet adamları Ramazanlı topraklarına hâkim olamayınca, tecrübeli bir devlet adamı olan Pîrî Paşa tekrar beyliğin başına geçirildi.
Pîrî Paşa’dan sonra beylik, vasiyeti üzerine küçük oğlu Derviş’e verildi. Babasının sağlığında Tarsus’da Sancak Bey’i olan Derviş Bey; ava meraklı, avcı kuşların tedavisinde ihtisas sahibi, dürüst ve cömert bir insandı. Altı ay gibi çok kısa bir süre beylik yapan Derviş Bey’in 1569 senesinde ölümü üzerine yerine Sis Sancak Bey’i olan ağabeyi İbrahim Bey geçti. Cömertliği ve ilim adamlarına olan muhabbeti ile tanınan İbrahim Bey, 1580 senesinde vefat etti. Ataları gibi ahlâkının temizliği ve iyi davranışları ile tanınan İbrahim Bey, 1594 senesinde sağ bulunuyordu. Ancak 1582 senesinde Adana hâkimi olarak İbrahim Bey’in diğer oğlu İsmail Bey görülmektedir. Mehmed Bey’in, bu târihten önce başka bir vazifeye alındığı anlaşılmaktadır. 1595’den sonra beyliğin başında Mehmed Bey’in oğlu Pir Mensûr’un bulunduğu ve onun da 1609’da ayrıldığı bilinmektedir. 1609 yılından îtibâren Adana, Halep, Sis ve Tarsus; Kıbrıs Beylerbeyliğine bağlanmak suretiyle Ramazanlı beyliği topraklarının bütünlüğü kayboldu. Daha sonraları Beylerbeyliğin merkezi Adana oldu.
Ramazanlı Beyliği’nin siyâsî teşkîlâtı, Dulkadirlilerde olduğu gibi, Oğuz geleneklerine yâni töre esâsına dayanıyordu. Kendilerine ait olarak para bastırmışlardır. Halil Bey’den önceki Ramazanoğlu beylerine ait cami, medrese ve hamam gibi eserlere rastlanmamıştır. Halil Bey, Adana’da iki cami ile bir medrese yaptırdığı gibi, Eski Câmi’yi de tamir ettirmiştir. Halil Bey’in oğlu Pîrî Paşa, Adana’da büyük bir cami, bir medrese, yoksulları doyurmak için aşevleri ile han ve hamamlar yaptırmış ve böylece babası zamanında başlatılan îmâr faaliyetlerini hiç aksatmadan devam ettirmiştir. Bu arada halkın çalışabilmesi için kumaş dokuma tezgahları, yağhaneler, bedesten ve dükkânlar da yaptırılmıştır.
Ramazanoğulları zamanında Çukurova, hac yolunun geçtiği mühim bir bölge idi. Osmanlı Devleti’nin yükselişi ile birlikte bu yolun önemi daha da arttı. Bu durumun bölgenin iktisadî hayâtına önemli ölçüde te’sir ettiği anlaşılmaktadır.
|
RAMAZANOĞULLARI |
Tahta Geçişi |
|
Ramazan Bey |
1352 (H 753) |
|
İbrahim Bey |
1378 (H. 780) |
|
Şihâbeddîn Ahmed Bey |
1383 (H 785) |
|
İkinci İbrahim Bey |
1417 (H 8191) |
|
İzzeddin Hamza Rey |
1418 (H 821) |
|
Mehmed Bey |
1428 (H 832) |
|
Eylûk Bey |
? |
|
Dündâr Bey |
? |
|
Ömer Bey |
? |
|
Gıyâseddin Halil Bey |
1485 (H 890 ) |
|
Mahmûd Bey |
1511 (H. 917) |
|
Selim Bey |
1514 (H. 920) |
|
Mahmûd Bey (II. defa) |
1516 (H. 922) |
|
Kubad Bey |
1517 (H. 923) |
|
Piri Mehmet Paşa |
1518 (H. 924) |
|
Derviş Bey |
1569 (H. 977) |
|
Üçüncü İbıâhım Bey |
1569 (H. 977) |
|
İkinci Mehmed Bey |
1586 (H. 994) |
|
Pir Mansur Bey |
1606 (H. 1014 |
|
Osmanlı Hâkimiyeti |
1608 (H. 1017) |